نمایه تجاری ایران و روسیه همراه در سیاست و بیگانه در اقتصاد نیو باکس: بعد از اعمال تحریم مقابل روسیه، ایران با وجود این که با این کشور دارای مرز مشترک دریایی است عملاً نتوانسته در لیست شرکای اقتصادی جدی روسیه قرار گیرد. به گزارش نیو باکس به نقل از مهر، روسیه ۱۴۶ میلیون نفری از نظر اقتصادی، کشوری در مقیاس کشورهای توسعه یافته صنعتی همانند ایالات متحده آمریکا و آلمان نیست و اقتصاد این کشور وابستگی شایان توجهی به صادرات مواد خام و خصوصاً نفت و گاز طبیعی دارد. با این حال، از این نظر، توانایی بسیار بالایی در بازارهای جهانی داشته تا به اندازه ای که حتی بعد از تحریم های گسترده غرب مقابل این کشور نیز، جایگاه خودرا در بازارهای جهانی بطور نسبی حفظ نموده است. در این بین با توجه به این که روابط اقتصادی فدراسیون روسیه و جمهوری اسلامی ایران همسو با روابط سیاسی، نظامی و امنیتی دو کشور رشد نیافته است، در گزارش پیش رو به وضعیت اقتصاد روسیه و جایگاه ایران پرداخته ایم. اقتصاد روسیه در سال ۲۰۲۲ تولید ناخالص داخلی روسیه ۲.۱ درصد کم شد. نرخ تورم در سال ۲۰۲۲ برای اقتصاد روسیه حدود ۱۴ درصد افزایش پیدا کرد، اما این نرخ در سال ۲۰۲۲ کم شد، همین طور نرخ بیکاری در سال ۲۰۲۲، ۴.۲ درصد بوده است. برآوردهای بانک جهانی نشان می دهد، اقتصاد روسیه طی ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ روند پرنوسانی را تجربه خواهدنمود. احیانا طی سال ۲۰۲۳ صادرات نفت کاهش خواهد یافت. اما در سال ۲۰۲۴ با بازآرایی بازار نفت روسیه، بار دیگر صادرات نفت این کشور ۱.۶ درصد افزایش خواهد داشت. کشور روسیه از نظر نظام اقتصادی همچون ایران، شامل نظام دولتی -خصوصی (خصولتی) است. به اینطور که تعدادی از حوزه های اقتصادی راهبردی همچون انرژی و نیرو در انحصار کامل دولت می باشد. از نظر ساختار اقتصادی، در هر دو کشور بخش خدمات، صنعت و کشاورزی بیشترین سهم را در تولید ملی دارند و از نظر بودجه دولتی، درآمدهای نفتی نقش کلیدی را ایفا می کند. همچنین از نظر مدل رشد اقتصادی هر دو کشور مدل انرژی محور دارند و درآمدهای نفت و گاز پایه صادرات، درآمد دولت، اشتغال و سرمایه گذاری هستند. این کشور بزرگترین تولیدکننده نفت (۱۴ درصد تولید جهانی)، گاز طبیعی (۱۸ درصد تولید جهانی) و نیکل (۱۲ درصد) در جهان است. بخش انرژی با اهمیت ترین بخش اقتصاد روسیه است که ۲۰ الی ۲۵ درصد تولید ناخالص داخلی، ۶۵ درصد کل صادرات و ۳۰ درصد بودجه دولت روسیه را شامل می شود. صادرات نفت و گاز روسیه ۱۵ درصد از کل تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود مختص کرده است. وسعت قلمرو و قرار گرفتن این کشور بزرگ در منطقه اوراسیا، زمینه مبادله تجاری این کشور را با کشورهای شرق آسیا و اروپا به خوبی فراهم نموده و همین مورد سبب شده تا چین و اتحادیه اروپا بزرگ ترین شرکای اقتصادی این کشور باشند. عمده صادرات روسیه به این کشورها شامل نفت، گاز و فرآورده های نفتی و گازی می شود و در مقابل نیز واردات کالاهای صنعتی و با فناوری بالا، بیشترین سهم را در سبد وارداتی روسیه ایفا می کند. بر اساس آمار سالانه، بیشترین صادرات این کشور در سال ۲۰۲۱ شامل نفت خام (۱۱۳ میلیارد دلار)، نفت تصفیه شده (۸۱.۸ میلیارد دلار)، نفت گاز (۳۷.۷ میلیارد دلار)، زغال سنگ (۱۹.۱ میلیارد دلار) و گندم (۲۰ میلیارد دلار) بوده است. واردات روسیه در سال ۲۰۲۱ عمدتا ماشین آلات مکانیکی (۵۴.۴ میلیارد دلار)، ماشین آلات و دستگاه های برقی (۳۷ میلیارد دلار)، خودرو و وسایل نقلیه زمینی (۲۶.۷ میلیارد دلار)، دارو (۱۳.۸ میلیارد دلار)، پلاستیک و محصولات پلاستیکی (۱۲.۶ میلیارد دلار) و … است. شروع جنگ و تغییرات اقتصادی روسیه ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ روسیه حمله گسترده ای را به اوکراین همسایه غربی خود شروع کرد. با شروع جنگ اقتصاد روسیه نیز به جهت اعمال تحریم های غرب گرفتار تحول شد؛ به عنوان نمونه سرمایه گذاری خارجی در این کشور بااینکه در سالهای ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به اوج خود رسیده اما با شروع جنگ شاهد افت قابل توجه اعداد بودیم. در حقیقت جنگ اوکراین و تحریم های اقتصادی مقابل روسیه به وضوح سبب شده تا سرمایه گذاران خارجی رغبت کمتری به مشارکت در پروژه های اقتصادی روسیه داشته باشند. همانطور که نمودار بالا نشان می دهد، با ادامه جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۲، علاوه بر این که سایر فاکتورهای اقتصادی این کشور گرفتار افت و کاهش شده، بطور مشخص سرمایه گذاری خارجی درنتیجه تحریم های اقتصادی با سقوط شایان توجهی همراه بوده، به شکلی که در آوریل سال ۲۰۲۲، روند سرمایه گذاری خارجی منفی شده است. این مهم بدان معناست که شرکت های فعال در روسیه، سرمایه های خودرا به خارج از این کشور انتقال داده اند. طبق گزارش مرکز پژوهش های مجلس، کشورهای اروپایی با هدف وابسته سازی اقتصادی روسیه به خود، بزرگترین سرمایه گذاران خارجی در این کشور بوده اند. در حقیقت اروپایی ها در مقابل وابستگی خود به گاز روسیه، طی سالهای قبل تلاش نموده اند تا با سرمایه گذاری در اقتصاد روسیه، مسکو را در حوزه سرمایه گذاری خارجی شکننده کرده و به خود وابسته سازند. این استراتژی در ادبیات اقتصاد سیاسی بین الملل عموماً در نتیجه تلاش دو طرف برای ایجاد وابستگی در حوزه اقتصادی ایجاد می شود. در نمودار پایین می توان بصورت بهتری، میزان سرمایه گذاری و مداخله کشورهای اروپایی در اقتصاد روسیه را مشاهده کرد. نمودار بالا نشان میدهد که اتحادیه اروپا به همراه بریتانیا و سوئیس به تنهایی بیش از ۸۰ درصد حجم سرمایه گذاری در روسیه را می سازند. علاوه بر این در اقتصادهای توسعه یافته شرق آسیا نیز عموماً کشورهایی بیشترین سرمایه گذاری را در روسیه انجام داده اند که از متحدان ایالات متحده آمریکا به شمار می روند. سنگاپور با سرمایه گذاری نزدیک به ۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ بزرگترین سرمایه گذار آسیایی در کشور روسیه بوده است. این در حالیست که چین که عموماً به عنوان یک شریک برای روسیه معرفی می شود تنها کمی بیش از ۲ میلیارد دلار در اقتصاد روسیه سرمایه گزاری نموده است. پس برخی معتقدند با وقوع بحران اوکراین و خروج سرمایه گذاران اروپایی از کشور روسیه، عملاً سرمایه گذاری در این کشور مرده است. روسیه طی سالهای قبل و البته قبل از بحران اوکراین نیز تلاش نموده بود تا حجم سرمایه گذاری خارجی خود در کشورهای اروپایی را افزایش دهد. از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰، روسیه حدودا یک درصد از کل سرمایه گذاری مستقیم خارجی که شامل ۶۴۳ قرارداد به ارزش ۱۵ میلیون یورو می شود را در اروپا به اجرا گذاشته است. همچنین در بخش تجارت خارجی نیز بحران اوکراین تأثیر خودرا گذاشت به گونه ای که تحریم های اتحادیه اروپا علاوه بر بخش خدمات، حمل و نقل، نفت و گاز، دامنگیر صادرات غیرنفتی روسیه نیز شد. در همین زمینه، علاوه بر صادرات فلزات، استیل و فولاد به اروپا که در ماه مه ۲۰۲۲ بطور کامل متوقف گردید، صادرات چوب و فراورده های چوبی نیز تا ماه مه ۲۰۲۲ به میزان ۶۷ درصد کم شد. این مهم سبب شد تا دولت روسیه دست به خودتحریمی زده و صادرات بیش از ۲۰۰ کالا به این کشورها را ممنوع کند. این ممنوعیت شامل صادرات خودرو، تجهیزات پزشکی و مخابراتی، لوازم خانگی و دیگر کالاها شده است. جایگزین غربی ها نکته مهم آنکه بعد از اعمال تحریم مقابل روسیه و محدودیت تجاری با اروپا، آسیا توانست به عنوان بزرگترین شریک تجاری روسیه جای خودرا باز کند. پس چین، ژاپن و کره جنوبی در لیست بزرگترین واردکنندگان کالاهای روسیه قرارگرفته اند. در قاره اروپا، بریتانیا، بلژیک و اسپانیا، در آمریکای شمالی ایالات متحده و در آمریکای جنوبی برزیل بزرگترین واردکنندگان کالا از روسیه به شمار می روند. نکته قابل تأمل در این رابطه جای خالی کشورهای غرب آسیا خصوصاً ایران در بین شرکای عمده صادراتی روسیه است. این مهم در صورتی است که برزیل با فاصله جغرافیایی بسیار زیاد توانسته، خودرا به عنوان یکی از شرکای اصلی تجارت با روسیه معرفی نماید. بدین سبب به خوبی می توان ضعف و فقدان سازوکارهای کارآمد دیپلماسی اقتصادی در رابطه میان جمهوری اسلامی ایران و روسیه را مشاهده کرد. روابط اقتصادی ایران و روسیه در میان کشورهای منطقه، کشور ترکیه، توانسته تعامل گسترده ای با اقتصاد روسیه برقرار کند اما ایران با وجود این که با کشور روسیه دارای مرز مشترک دریایی است عملاً در لیست شرکای اقتصادی جدی روسیه قرار ندارد. به عبارت دیگر، هنوز روابط اقتصادی ایران و روسیه به سطحی که بتوان آنرا اثرگذار دانست، نرسیده است. هم در طرف روسی و هم در طرف ایرانی، ضعف های جدی به چشم می خورد که مانع از بهبود روابط تجاری شده است. نکته قابل تأمل آنکه در میان کشورهای همسایه روسیه شامل ارمنستان، قرقیزستان و بلاروس، کمترین سهم صادراتی در اختیار ایران است. این مساله نشان میدهد که افزایش تحریم های اقتصادی، ناکارآمدی سازوکارهای تجاری و پیشی گرفتن رقبا در تامین نیازهای وارداتی روسیه، سبب شده تا ایران، جایگاه خودرا در بین شرکای اقتصادی منطقه ای روسیه از دست بدهد. بر این اساس بعد از شروع تحریم های غرب مقابل روسیه، حجم تجارت ایران و روسیه افزوده شد بطوریکه مجموع کل مبادلات تجاری ایران و روسیه در سال ۲۰۲۲ معادل ۵.۱ میلیارد دلار بوده است. واردات ایران از روسیه ۳.۸ میلیارد دلار بوده و میزان صادرات ایران به روسیه ۱.۳ میلیارد دلار بوده است. از نظر تجاری میزان تعرفه اعمال شده بر کالاهای وارداتی به روسیه، بین پنج تا پنجاه درصد در نوسان است. ولی میانگین تعرفه ورود کالاها به این کشور در حدود ۱۴.۹۲ درصد است. همچنین متوسط تعرفه کالاهای کشاورزی برابر با ۲۶.۲ درصد و متوسط تعرفه کالاهای صنعتی ۱۲.۶۹ درصد است. مالیات بر ارزش افزوده کالاهای وارداتی برمبنای ۱۸ درصد ارزش سیاهه در گمرکات روسیه دریافت می شود. این کشور برمبنای نظام عمومی ترجیحات به کشورهای درحال توسعه ازجمله ایران ۲۵ درصد تخفیف در تعرفه های گمرکی اعطا می کند که ازجمله مزیت های نسبی صادرات به روسیه است. غفلت از ظرفیتهای تجاری سهم پایین ایران در تجارت با روسیه در حالیست که دو کشور فرصت های بی نظیری برای گسترش روابط اقتصادی و تجاری دارند. فرصت های موجود در روابط تجاری دو کشور ناشی از شرایطی است که در ادامه به تعدادی از با اهمیت ترین آنها اشاره می شود. تنوع موجود در عرصه کالاهای صنعتی در بازار روسیه و تقاضای بیش از پیش برای مصرف محصولات مختلف یکی از این خاصیت هاست. قیمت تمام شده پایین تولیدات صنعتی ایران نسبت به روسیه که دلیل عمده آن پایین بودن هزینه های انرژی برای مصارف، صنعتی حمل و نقل و دستمزد کارگر است مقوم رویکرد افزایش صادرات محصولات صنعتی به روسیه است؛ همین طور پایین بودن هزینه های حمل و نقل به سبب فاصله نزدیک دو کشور نیز می تواند سبب تسهیل در تجارت ایران و روسیه شود که این ارتباط بوسیله حمل و نقل ترکیبی دریایی و جاده ای امکان پذیر است و البته لازم است ظرفیت این خطوط توسعه یابد همین طور تلاش شده است بوسیله برقراری خطوط منظم هوایی میان شهرهای دو کشور و تنوع بخشی در شرکت های هواپیمایی و امضای استاد حمل و نقل هوایی به این روند کمک گردد. روابط سیاسی خوب بین دو کشور نیز می تواند در توسعه همکاریهای اقتصادی و افزایش صادرات به روسیه مؤثر باشد. ارتباطات سیاسی راهبردی میان دو کشور نیز نکته مهم دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد. هر دو کشور در همسایگی یکدیگر هستند و منافع آنان در خیلی از مناقشات بین المللی همپوشانی دارد وجود علایق مشترک فرهنگی بین دو کشور خصوصاً نسبت به مناطق جنوبی روسیه نیز از دیگر فرصت های مزبور است. همچنین روسیه بزرگترین کشور جهان و دارای ۱۱.۵ درصد خشکی کره زمین است که دارای منابع طبیعی فراوان و اقلیمی سرد است و از تنوع، قومی فرهنگی و دینی برخوردارست این کشور در زمره کشورهای برخوردار از فناوری شمرده می شود و با اینحال صادرکننده انرژی و مواد خام است. در حوزه بین المللی، روسیه کشوری تأثیرگذار در مناسبات جهانی است که اقتصادی نوظهور و متکی به واردات دارد و البته تراز تجاری آن مثبت است. موقعیت مناسب اقتصادی و صنعتی روسیه این زمینه را به وجود آورده است که ایران تحت، تحریم در دوره هایی از بازار روسیه خصوصاً محصولات صنعتی آن به عنوان یک فرصت برای رفع نیازمندی های خود استفاده نماید. از طرف دیگر نزدیکی فاصله دو کشور و پایین بودن هزینه حمل و نقل می تواند سبب تسهیل در روابط تجاری می شود. بررسی های انجام شده نشان میدهد که چهار گروه از عوامل، مانع از گسترش تجارت خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور روسیه است. جدول زیر این عوامل رانشان می دهد. در کنار هم قرار گرفتن این عوامل سبب شده تا حتی با وجود برتری ایران در بعضی از زمینه ها، دیگر کشورها بتوانند گوی سبقت را در تعامل با روسیه بربایند. آنطور که مرکز پژوهش های مجلس تاکید دارد، قسمتی از این مهم ناشی از عدم نگاه طرف روس به مزیت جغرافیایی، سیاسی و اقتصادی ایران بطور مشخص پیش از جنگ اوکراین و برخی دیگر نیز ناظر بر چالش های پرشمار در سازوکارهای اداری و تجاری جمهوری اسلامی ایران برای بسط تعامل با همسایه شمالی بوده است. همانطور که آمارها و شواهد حاکیست جنگ اوکراین و بدنبال آن تحریم های گسترده اروپا آمریکا و متحدان آنها سبب شده تا مسکو تجدید نظری جدی در شرکای اقتصادی خویش کند در صورتیکه تا قبل از تحریم ها، اروپا نقش شایان توجهی در واردات صادرات و سرمایه گذاری در صنعت و اقتصاد روسیه داشته اما با اعمال تحریم های گسترده غرب کشورهایی همانند ترکیه بدنبال ورود به بازار روسیه و پر کردن این ظرفیت ها هستند. با اینحال و حتی با وجود تنگ شدن دایره شرکای اقتصادی روسیه، بازهم جمهوری اسلامی ایران که دارای مرز مشترک دریایی با روسیه است هنوز هم نتوانسته خودرا به عنوان یکی از شرکای اقتصادی مهم روسیه در سطح منطقه ای معرفی نماید. عوامل مختلفی در بروز چالش فوق نقش داشته اند که در گزارش حاضر بصورت مروری به مجموعه ای از آنها اشاره شد. اما بنظر می رسد با اهمیت ترین آنها عدم تطابق تمایلات ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک دو کشور ایران و روسیه تا پیش از رویداد فوریه ۲۰۲۲ بوده است. توضیح این که قبل از تحول ژئوپلیتیکی ناشی از جنگ روسیه و اوکراین، روسیه روابطی بطورکامل در هم تنیده با اقتصاد اتحادیه اروپا و بلکه اقتصاد جهان داشت؛ این ارتباط در قالب صادرات اقلام اساسی نظیر نفت، گاز، گندم و … و واردات کالاهای صنعتی و تولید شده جریان داشت. همین در هم تنیدگی مانع از آن می شد که روسیه تمایل چندانی به ایده برقراری تعامل راهبردی با ایران و افزایش سطح روابط اقتصادی داشته باشد؛ چه آنکه پابرجا بودن تحریم های حداکثری مقابل اقتصاد ایران کنشگران روسیه را نسبت به برقراری تعاملات اقتصادی با ایران دلسرد می کرد. توضیح این که تا پیش از رویداد فوریه ۲۰۲۲ ارتباط سطح بالای اقتصادی اشخاص حقیقی و حقوقی روسی با ایران می توانست دسترسی آنها را نظام مالی اقتصادی و بانکی اروپا در معرض خطر قرار دهد. اما جنگ روسیه و اوکراین و تحولات ژئوپلیتیکی ناشی از آن بطور خاص وضع تحریم های حداکثری مقابل روسیه که بنظر می رسد در بازه زمانی میان مدت و بلندمدت مقابل این کشور پایدار خواهد ماند زمینه توجه بیش از پیش روسیه به جغرافیای جنوبی خودرا فراهم آورده است؛ پس بنظر می رسد افزایش تعامل راهبردی و اقتصادی ایران و روسیه پدیده ای دور از دسترس نباشد و رسیدن به این نقطه نیازمند زمان و از آن مهم تر طراحی ابتکارهای راهبردی است. در پایان تاکید می شود که تعمیق روابط ایران و روسیه نیازمند فهم دقیق سویه تحولات ژئوپلیتیک اخیر، ارتقای دانش تجارت در دو کشور، اصلاحات نهادی و گسترش زیرساخت های اقتصادیست. ابتکار راهبردی ایران در تعامل با روسیه می تواند شامل انرژی، غلات، کود، زیرساخت و ترانزیت و همکاری سطح بالای صنعتی باشد. 1402/09/28 15:48:46 5.0 / 5 511 تگهای خبر: اقتصاد , بازار , بانك , تجارت این مطلب نیوباکس را پسندیدید؟ (1) (0) تازه ترین مطالب مرتبط ترامپ مسیر طلا را تغییر داد! 10 تا از بهترین خودروهای چینی در بازار ایران صادرات خودرو های برقی چین در سال 2025 متوقف گردید ناترازی گاز، تولید کدام صنایع را کاهش داد؟ نظرات بینندگان در مورد این مطلب نظر شما در مورد این مطلب نام: ایمیل: نظر: سوال: = ۷ بعلاوه ۳